فرش دستباف تبریز، هنری با قدمت سه هزار ساله در خطه آذربایجان است اما این روزها با صدایی به جز سکوت در بازار و مشکلات گره خورده برای قالی‌بافان روبه‌رو نیستیم و مهمترین مشکل “بازاری که راکد است”
اگر گذرتان بر دنیای پر از هنر و صنایع دستی در خطه آذربایجان افتد بدون شک، محو تماشای گل‌های رنگارنگ فرش دستباف خواهید شد؛ هنر زیباست، اما آنچه که زیبایی دو چندانی بدان می‌بخشد دستان توانگر هنرمندانی است که عمر خود را پشت دار قالی می‌گذرانند.
امروز قدم‌هایم را آهسته تر از گذشته برمی‌دارم تا صدای روح نواز دفه زنی شکسته نشود، هنرمندانی که پشت دارهای قالی، رج به رج را گره می‌زنند تا تار و پودی از عشق و زیبایی به تصویر کشیده شود.
سپیده که سر می‌زند دار قالی خالی نمی‌ماند؛ هنرمندان این مرز و بوم، روزها و ثانیه‌ها را به هم می‌دوزند تا گل‌های قالی رخ زیبای خود را نشان دهند؛ اما گویی مشکلات در برندترین هنر آذربایجان، پای شتاب دارند و پای صادرات را لنگ گذاشته است هنر بی بدیل فرش دستباف، زیبنده دستان هنرمندان آذربایجانی است اما تا کدام روز، رنج تحمل مشکلات را باید به دوش بکشند.
فعالیت ۲۰۰ هزار نفر در حوزه فرش دستباف
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز گفت:
در سطح استان، تنها ۲۰ درصد از بافندگان در حوزه فرش دستباف بیمه هستند؛ فرش دستباف، اصلی‌ترین تولید ملی است با این حال اگر به دنبال اقتصاد مقاومتی و دست یابی به اقتصاد پایدار هستیم باید توجه جدی به بیمه بافندگان فرش دستباف نشان دهیم.
اسماعیل چمنی با اشاره بر فعالیت ۲۰۰ هزار نفر در حوزه فرش دستباف ادامه داد: شهرستان تبریز دارای ۱۰۰۰ کارگاه فعال می‌باشد که در کل استان به ۱۵۰۰ کارگاه فعالی نیز می‌رسد که از ۲۰۰ هزار بافنده فرش دستباف، کمتر از ۵۰ هزار نفر در استان، دارای بیمه هستند.
شهرستان تبریز دارای ۱۰۰۰ کارگاه فعال است
وی افزود: بافندگان فرش دستباف، سربازان واقعی اقتصاد مقاومتی بوده و در سطح کشور، بیشترین اشتغالزایی در حوزه بخش خصوصی مربوط به فرش دستباف و صنایع بافتنی‌های دستی می‌باشد که در استان ما نیز مضاعف است.
شیوع ویروس کرونا کارگاه‌ها را تعطیل کرد
وی با تأکید بر تأثیر مضاعف شیوع ویروس کرونا در حوزه فرش توضیح داد: شیوع ویروس کرونا و فاصله گذاری اجتماعی، موجب تعطیل شدن کارگاه‌ها شد و با توجه به فرهنگ مردم برای ایجاد تغییرات در منازل در آستانه سال نو، بسته بودن مغازه‌ها فروش حداقل برای فرش دستباف را رقم زد.
چمنی گفت: طبق مصوبه ستاد مقابله با کرونا، تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف شامل بیمه بیکاری نبوده که این در حالی است که بیشترین ضربه را این افراد متحمل شده که علاوه بر نبود بیمه از سایر مزایا نیز بهره‌مند نشده‌اند.
تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف شامل بیمه بیکاری نشدند
وی به عدم نبود صادرات در حوزه فرش دستباف اشاره کرده و افزود: عواملی نظیر تحریم، سوق یافتن صادرکنندگان به مشاغل دیگر، بازگرداندن ارز نیما موجب گشته است تا صادرات در این حوزه کاهش یابد.
وی با تأکید بر ضروری بودن تثبیت قیمت ارز، حذف پیمان سپاری ارزی در صادرات فرش، حمایت دولت و بهره‌مندی بافندگان و تولیدکنندگان از حق بیمه ادامه داد: با وجود تمامی این عوامل، تولیدکنندگان نسبت به صادرات فرش رغبت پیدا کرده که افزایش صادرات، موجب افزایش تولید، اشتغال و به دنبال آن سفارش پذیری نیز صورت می‌گیرد.
فرش دستباف در زمره اولویت‌های مجلس و نمایندگان قرار بگیرد
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز بیان کرد: افزایش قیمت مواد اولیه بالطبع، قیمت فرش دستباف را نیز افزایش داده است از این رو فرش دستباف باید در زمره اولویت‌های مجلس و نمایندگان قرار گیرد که در این راستا باید علاوه بر بهره‌مندی از حق بیمه، وام‌های کم بهره و سرمایه‌های در گردش نیز در اختیار آنان قرار بگیرد.
چمنی ضمن تأکید بر اینکه فرش دستباف، تولید ملی بوده و منبعی برای درآمدزایی در حوزه صادرات می‌باشد گفت: متأسفانه جایگاه خاصی برای فرش دستباف تعریف نشده است بدین گونه که نماینده‌ای برای فرش دستباف تبریز در شورای گفتگو بین دولت و بخش خصوصی وجود ندارد.
وی توضیح داد: فرش دستباف تنها کالایی است که در ایران ثبت جهانی شده و معیشت اکثر مردم در ایران از این راه تأمین می‌گردد اما با این وجود که مهمترین دغدغه مسئولین، اشتغال و حمایت از تولید است، بحثی به میان نیامده این در حالی است که فرش دستباف باید در یکی از ردیف‌های اصلی بودجه کشوری جای بگیرد.
وی افزود: بافت فرش دستباف با قدمتی سه هزار ساله همانند گذشته نیست؛ با وجود افزایش جمعیت و به دنبال آن افزایش بافندگان در این حوزه، به دلیل عدم توجه به فراموشی سپرده شده است که اگر به همین منوال پیش رود کمک از بین خواهد رفت که در این صورت قابل جبران نمی‌باشد به همین دلیل فرش دستباف نیازمند عزم همه جانبه است.
وی در پایان بر لزوم وجود نماینده‌ای برای فرش دستباف در شورای گفتگو بین دولت و بخش خصوصی اشاره کرده و گفت: رهبریت و محوریت فرش دستباف در دنیا با ایران است و به همین دلیل در این راستا باید دستگاه‌های نظارتی ورود کنند.
افزایش قیمت مواد اولیه
این کارشناس در حوزه فرش دستباف، در گفت و گو با خبرنگار مهر گفت: مواد اولیه، فروش فرش‌های دستباف و تولید مطابق با سلیقه بازار از مهمترین عوامل تأثیرگذار در حوزه فرش می‌باشد که اگر این تولید، مطابق با سلیقه بازار نباشد بر فروش فرش‌های دستباف لطمه وارد می‌کند.
اعظم ستاری فرد ادامه داد: قیمت مواد اولیه را می‌توان از عمده‌ترین مشکلات در حوزه فرش دستباف دانست که در این میان مرغوبیت و کیفیت مواد اولیه نیز قابل توجه می‌باشد که متأسفانه اکثر مواد اولیه حالت مصنوعی به خود گرفته‌اند.
کاهش قدرت خرید در جامعه
وی با اشاره بر لزوم خارج شدن طرح‌ها از حالت تکراری و تجدید نظر در سایز فرش‌های فرش‌دستباف توضیح داد: با توجه به کاهش قدرت خرید در جامعه، بافندگان و طراحان فرش دستباف نیز دقت چندانی در تولید و فروش ندارند؛ حتی برخی از طراحان از روی طرح، اقدام به کپی برداری کرده و طرح‌های کوچه و بازاری به وجود می‌آورند بدین گونه اگر فروشی صورت نگیرد تولید، تولیدکنندگان نیز روی دست خواهد ماند.
نزدیک به ۷۰ هزار نفر بافنده فرش دستباف عضو اتحادیه تولید کنندگانفرش دستباف تبریز هستند
این کارشناس در حوزه فرش دستباف بیان کرد: نرخ ارز بر قیمت تمام شده فرش دستباف تأثیر گذاشته و به این دلیل، سود قابل توجهی برای بافندگان باقی نمی‌ماند.
وی اضافه کرد: به طور تقریبی نزدیک به ۷۰ هزار نفر بافنده فرش دستباف عضو اتحادیه تولید کنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز هستند که این آمار نشانگر تأثیر گذاری این صنف در بازار کار استان دارد.
کارگاهی برای بانوان هنرمند ترتیب دادم
این تولید کننده فرش‌دستباف در تبریز افزود: طرح‌های اساتیدی هم‌چون قره باغی، سالاری، خیابانی، خطیبی و … از برندها و نقشه‌های شناخته شده‌ای هستند که تولیدات بسیاری نیز صورت گرفته است.
ستاری فرد ادامه داد: از دوران راهنمایی در حوزه طراحی، نقشه کشی، بافت فرش و چهره بافی فعالیت داشتم که پس از اخذ رتبه اول در المپیاد فرش کشوری، با توجه به علاقه به این صنف به کار تولید فرش روی آورده و در سال ۱۳۸۵ کارگاهی برای بانوان ترتیب دادم که می‌توانم بگویم در زمره اولین افرادی بودم که کارگاه فرش دستباف را برای بانوان هنرمند ایجاد کرده‌ام.
تولید سالانه ۷۰ متر مربع فرش
وی افزود: حدود ۱۰ نفر در کارگاه و ۱۲ نفر در منازل، مشغول فعالیت هستند که سالانه حدود ۷۰ متر مربع تولید صورت می‌گیرد که در کنار این فعالیت‌ها سفارشات چهره بافی و فرش‌های دیگر را نیز قبول می‌کنیم. این هنرمند در حوزه فرش دستباف بیان کرد: تابلو فرش چهره‌هایی هم‌چون علامه طباطبایی، مولانا، حمام نهاوند، مهر مادری، سقراط و نیز آرم و لوگوی شرکت‌های مختلف داخلی و خارجی را تاکنون بافته و در سال ۸۵ در نمایشگاه زنان کارآفرین که در آنکارا برگزار شده بود شرکت داشته‌ام باید گفت برگزاری این نمایشگاه فرصتی برای فرهنگ سازی بود، چرا که ذهنیتی که شاید بین سایر کشورها در این نمایشگاه شایع شده این بود که بانوان ایرانی خانه نشین بوده و هیچ‌گونه هنری ندارند اما با برگزاری این نمایشگاه، هنر بانوان تبریزی و ایرانی و نیز تأثیر و مشارکت آنها در کارهای اجتماعی و تولیدی را به خوبی به تصویر کشید.
نبود صادرات به دلیل تحریم‌های اقتصادی
این تولید کننده فرش‌دستباف با اشاره بر نبود صادرات مثل گذشته به دلیل تحریم‌های اقتصادی به خبرنگار مهر گفت: متأسفانه در داخل کشور هم به دلیل قیمت تمام شده بالا و طرح‌های ثابت، اکنون فرش ماشینی رقیب فرش‌دستباف شده است اما اگر راهکار جدیدی را در پیش گرفته و قیمت مواد اولیه کاهش یابد مردم برای استفاده از فرش دستباف که کیفیت و مزایای بسیار بیشتری دارد، رغبت بیشتری خواهند یافت.
وی با توجه به شیوع ویروس کرونا و تهیه بسته‌های معیشتی و بهداشتی افزود: شیوع ویروس کرونا تأثیر خود را در فروش فرش دستباف به خوبی نشان داد چرا که تولیدکنندگان نتوانستند به دلیل تعطیلی بازار به خصوص شب عید و نیز پایین آمدن قدرت خرید مردم، فرش‌های خود را عرضه کنند.
مردم قدرت خرید ندارند
مردم قدرت خرید ندارند و بازار راکد شده است؛ این را یکی از حجره داران در سرای المهدی تبریز گفته و ادامه داد: مردم از شیوع ویروس کرونا در ترس و وحشت زندگی می‌کنند و دیگر خبری از حضور مردم برای خرید در این بازار نیست؛ قبلاً حتی مردم برای دیدن فرش‌ها نیز به این سرا می‌آمدند که با شیوع ویروس کرونا خبری از آنها نیست.
آذری نسب افزود: ۳۰ سالی می‌شود که شغل پدرم را ادامه می‌دهم؛ اکثر فرش‌های دستباف در تبریز تولید می‌شود اما در سایر شهرستان‌ها نیز تولید داریم.
وی به خبرنگار مهر گفت: با اینکه قیمت فرش نسبت به سایر اجناس، چندان افزایش نیافته است اما با این وجود نیز مردم، قدرت خرید فرش دستباف را ندارند.
وی افزود: طرح سالاری، خطیبی، تقی زاده، بهشتی و گنبد از طرح‌های فرش دستباف است که با توجه به متفاوت بودن طرح فرش‌های دستباف در بعضی از آنها حدود ۷۲ رنگ و در بعضی نیز حدود ۲۵ رنگ به کار برده می‌شود.
برندترین هنر در خطه آذربایجان با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند به گونه‌ای که مشکلات نیز رج به رج در تار و پود فرش گره می‌خورند تا جایی که چیزی به جز مشکلات در زبان هنرمندان نمی‌چرخد.
فرش دستباف هنری است که سفره‌ای را برای همه پهن کرده است اما چنین مشکلات ریز و درشتی زیبنده هنر اصیل آذربایجان با قدمتی ۳ هزار ساله نیست؛
