مستند ایلمک (گره تورکی)

در واقع فرش ايران كه در زمان سلسله صفويان به اوج شهرت رسيده بود، به دنبال هجوم افغانها و آشفتگيهای پس از آنها تنزل يافت و تنها در زمان قاجار تا حدی خود را بازيافت و صدور فرش ايران بعنوان كالای تجارتی از راه آذربايجان و تركيه به اروپا آغاز شد و آنگاه كه ذخيره فرش ايران به ويژه در آذربايجان رو به پايان بود، با همت بازرگانان تبريزی در ساير شهرهای بزرگ، قاليبافی عمری دوباره يافت كه در اين ميان مشهد، كرمان، كاشان، اراك و همدان نقش مهمی را به عهده داشتند.

صادرات قالی ايران از طريق تبريز تا آن حد برای دولت ايران پر افتخار و مهم جلوه نمود كه تصاويری از اين رويداد بر روی نخستین كارت پستال های زيبايی كه در اواخر دوره قاجار چاپ شده بود، نقش بست و به اقصی نقاط جهان ارسال شد.

همزمان با شروع اقدامات بازرگانان تبريز در امر صادرات قالی به بازارهای جهاني، تجار و بازرگانان شهرهای مختلف كشور برای وسعت بخشيدن به فعاليت‌های خود و استفاده از امكانات و تسهيلات تجاری پايتخت به تهران مراجعت نمودند و در قسمتهای مختلف بازار تهران موجبات ترويج و توسعه هنر قاليبافی را فراهم آوردند.

از بزرگترين صادركنندگان فرش تبريز كه اولين پرچمدار صادرات فرش ايران نيز بودند و برخی خود در توليد فرش نيز دستی داشتند می‌توان به حاج يوسف قاليچی، حاج عبدالله قاليچی، حاج ميرزا جعفر اسلامبولچی، حاجی صمدقره قاليچی، ميرزا علی اصغر و ميرزا علی اكبر و اسماعيل قاليچی ( فرزندان شادروان حاج عبدالله قاليچی)، صدقيانی، ايپكچی، حاج محمد ممقانی، محمد اف، ديلمقانی، آواكيان، كاسباريان و اردوبادی اشاره کرد.

فرش دستباف آذربایجان شرقی را در یک طبقه‌بندی كلی می‌توان به سه گروه با ويژگي‌های خاص تقسيم نمود:

1. گروه قالي های شهری‌باف آذربايجان كه اغلب در غرب اين استان قرار دارند و مهمترين آنها عبارتند از: تبريز و اطراف آن مانند اسكو، مرند، مراغه.
2. گروه قالي های محلی و روستايی كه مهمترين آنها عبارتند از روستاهای اطراف هريس، سراب، اهر و بستان آباد، گراوان، بخشايش، شربيان و مهربان.
3. فرشهای عشايری آذربايجان كه در راس آنها می‌توان فرشهای عشاير شاهسون را نام برد.

هرچند در كنار اين عشاير، ساير كوچندگان استان به ويژه عشاير ارسباران نيز به توليد انواع دستبافها و زيراندازهای زيبا مانند گليم و ورنی اشتغال دارند، اما دستبافهای گره‌دار عشاير شاهسون، (همچنين تا حدودی عشاير افشار آذربايجان) از شهرت بالايی برخوردارند.

با این تاریخچه به راحتی می توان پی به تاثیرگذاری هنرمندان قالی‌باف خطه آذربایجان‌شرقی پی برد. نقش این هنرمندان که با نور چشم خود میلیون‌ها گره را بر دار قالی می‌زنند، در حفظ، انتقال و ترویج تاریخ ایرانیان بی‌بدیل است.

پیر و جوان، زن و مرد در اقصی نقاط این استان پهناور پشت‌دار قالی گره می‌زنند تا معیشتی آبرومندانه داشته باشند.