تبریز یکی از مهم‌ترین مراکز بافت قالی در ایران است و قالی‌های دستباف تبریز، بسیار متنوع و گوناگون می‌باشند. هم اکنون شهر تبریز از طرف شورای جهانی صنایع دستی، به عنوان شهر جهانی بافت فرش انتخاب شده است.
فرشبافی هنری دیرینه در بین مردم شهری و روستایی و به‌خصوص عشایر بوده است. طبیعت زیبای ایران همواره الهام بخش دستان هنرمندانی بوده است که با تلفیق رنگ و طرح، زیباترین نقوش را به‌وجود می آوردند و به دستان بافندگان توانا و خوش ذوق ایرانی میسپردند تا آنها نقشها را بر پیکره فرشها جان بخشند؛ اینگونه عظمتِ شاهکار هنرمندان ایرانی، همانند گنجینهای گران‌بها سینه‌به‌سینه منتقل و حفظ شده است.
دختران و پسران ایرانی از سر انگشتان بزرگترهای خود بافتن را آموختند و در زمزمه ترانههایشان این هنر را برای نسلهای دیگر به یادگار گذاشتند.
در قرن یازدهم هجری قمری، صفویان حکومت ایران را به دست گرفتند. برخی از شاهان صفوی علاقه وافری به هنر داشتند. آنها بستری را در کشور به‌وجود آوردند که انگیزه خلق هنرهای ایرانی را به اوج شکوفایی خود رساند؛ هنر فرشبافی نیز از این پیشرفتها بینصیب نبود.
نمونه های نفیس باقیمانده از دوران صفوی خود گویای اوج زیبایی و خلاقیت این هنر ارزنده میباشد. امروزه در معروفترین موزه‌های دنیا تکه فرشهایی از آن دوران وجود دارد که چشم هر بینندهای را به خود جلب می‌کند. طراحان ایرانی در دورههای مختلف بر مضامین نقشها و طرحها می‌افزودند؛ حتی مضامین عرفانی نیز در بعضی از آنها گنجانده شده بود که حاکی از اندیشه و خرد ایرانی بود. همواره بودند افرادی که فرشبافی را فراتر از یک حرفه میدانستند و نسبت به آن تعصب خاصی داشتند و آن را پویاتر مینمودند.
در سفر نامه های «تاورنیه» و «شاردن» و سایر کسانی که در آن موقع از ایران دیدن کرده‌اند به پیشرفت قالی‌بافی و مراکز متعدد بافت فرش در شهرهای اصفهان، کاشان، تبریز و کرمان اشارات فراوان شده است.
در مورد تاریخچه فرش در تبریز چنین میتوان گفت که با توجه به قدمت تاریخی این شهر، مسلما هنر صنعت فرش بافی در آن به قبل از دوران صفویه باز میگردد. چنانچه ذکر شد در دوران صفوی، فرش از حالتی روستایی به هنر پیشرفته درباری تبدیل گشت.
یکی دیگر از تحولات مهم در فرش این دوره، طرح‌هایی بود که هنرمندان دربار تبریز و هرات ایجاد شد. در کتاب Rugs and Carpet of the World اثر Ian Bennet به نظریه‌ای دیگر در مورد فرش تبریز در زمان صفوی بر می‌خوریم که در اینجا نقل می شود:
«تعداد زیادی از فرش‌های مدالیون یا ترنج‌دار که در سالهای آغازین قرن 16 میلادی در زمان حکومت شاه اسماعیل اول و شاه طهماسب بافته شده اند، دارای طرح مایه ی اسلیمی و نقوش حیوانی و انسانی هستند .»
در این کتاب نویسنده سعی کرده تعدادی از قالی‌های موجود در موزه های جهان مربوط به نیمه اول قرن شانزدهم را به کارگاه‌های تبریز نسبت دهد از قرن 17م. به بعد و پس از اینکه قالی ایران به خارج از کشور راه یافت، صنعتگران تبریز با دریافت سلیقه مردم اروپا و آمریکا دست به بافتن قالی‌هایی زدند که بسیار جالب بود و بازار آن کشورها را به خود اختصاص داد.
طرح‌های شناخته شده تبریز عبارتند از: طرح مستوفی(کل فرنک مستوفی)، اسلیمی ترنج دار، اسلیمی لچک‌دار، ترنج، نقش ماهی یا هراتی، گلدانی، میناخانی، طرح درختی، طرح تصویری، طرح باغی یا گلستانی، طرح شکارگاه و…
در فرش تبریز ابداعاتی خصوصا در چند دهه اخیر انجام شده که حالتی خاص را به فرش اعلای این منطقه داده است؛ این خلاقیت‌ها در نقوش، رنگ و بافت نمود کرده و سبب به وجود آمدن آثار بدیع در زمینه تولید فرش نفیس ایران گردیده که تاکنون سابقه نداشته است.
از جلوه‌های جدید در رنگ فرش معاصر تبریز به کارگیری عمق و بعد یا پرسپکتیو در این طرح دو بعدی است که شناسه‌ای خاص به فرش تبریز داده است.
تحولی دیگر در ابداعات فرش تبریز، استفاده از رنگ برای پر کردن فضاهای خالی به جای نقش است که با به کارگیری رنگ‌های دارای هارمونی و هماهنگی با طرح فضاهایی خاص قرابتی زیبا بین طرح و رنگ ایجاد می‌کند. چنین فنی را در طرح‌های زیر خاکی جدید می‌بینیم.
نو‌آوری دیگر در فرش تبریز، بکارگیری سایه با استفاده از رنگ است. استفاده نامحدود از رنگ‌های هم خانواده و ایجاد سایه روشن باعث القای عمق می شود. از ویزگی‌های دیگر تعادی بین رنگ‌های سرد و گرم بوده است که وجود این سایه و روشن‌ها در گل ها و متن حالتی برجسته به نقوش می‌دهد. این روش توانسته گل‌ها را طبیعی‌تر کند و به سبک رئال(واقع گرایانه) نزدیک تر نماید.
